Toolkit financieel misbruik van ouderen
signaleren-voorkomen-stoppen
Toolkit voor lokale allianties tegen financieel misbruik van ouderen
Een lokale alliantie is een netwerk van (commerciële en niet-commerciële) private en publieke deelnemers die hun kennis van financieel misbruik van ouderen delen en bundelen. In Nederland zijn verschillende van deze allianties actief. Moviera heeft vanuit het project Geweld Hoort Nergens Thuis voor deelnemers van de allianties in Gelderland een toolkit ontwikkeld. Op deze pagina vindt u een aantal onderdelen uit deze toolkit. Bent u professional en wilt u de toolkit ontvangen, dan vindt u de gegevens daarvoor onderaan deze pagina.
Wat is ouderenmishandeling?
‘Al het handelen of het nalaten van handelen van degenen die in een terugkerende persoonlijke of professionele relatie met de oudere (iemand van 65 jaar of ouder) staan, waardoor de oudere persoon lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt en waarbij van de kant van de oudere sprake is van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid.’ (bron)
Vormen van ouderenmishandeling
De 5 vormen van ouderenmishandeling die we onderscheiden zijn:
1. Fysieke mishandeling
2. Psychische mishandeling
3. Verwaarlozing
4. Seksueel misbruik
5. Financieel misbruik
Financieel misbruik van ouderen: een groot probleem
Jaarlijks worden er naar schatting zo’n 30.000 ouderen slachtoffer van financieel misbruik of van financiële uitbuiting, een vorm van ouderenmishandeling. Er worden bankrekeningen geplunderd, er verdwijnen goederen van waarde en worden testamenten gedwongen gewijzigd. In veel gevallen is een familielid of een bekende de schuldige en is de oudere afhankelijk van deze persoon.
Het is lastig om zicht te krijgen op de (ernst van) de problemen. Vaak speelt schaamte of afhankelijkheid een grote rol. De oudere doet geen aangifte of melding, praat er niet over of is onwetend. Geregeld komt het misbruik pas na het overlijden van de oudere aan het licht.
Het voorkomen van financiële uitbuiting of financieel misbruik van ouderen door het nemen van een aantal maatregelen is belangrijk. Mocht een oudere slachtoffer zijn, dan is het zaak om dit misbruik zo snel mogelijk te stoppen om grotere problemen te voorkomen. Dat begint bij een stukje basiskennis waar we u als lezer graag in meenemen.
Er zijn ook situaties waarbij er sprake is van opzettelijke mishandeling. De plegers zijn zich bewust van de schade die ze aanrichten. Er wordt dan gehandeld vanuit eigen belang, onverschilligheid, uit woede of uit wraak.
Wanneer spreek je van financieel misbruik of financiële uitbuiting?
Financieel misbruik is het ongepast gebruik maken van de bezittingen van een ander. Het gaat dan onder meer om pinpasfraude, een gedwongen testamentwijziging of hypotheekopname, ontvreemding of diefstal van goederen.
Vaak betreft het ouderen die de financiën aan een ander heeft toevertrouwd hebben, waarbij dat vertrouwen wordt geschonden. In de meeste gevallen is de pleger een bekende van de oudere, maar soms ook een ‘nieuwe vriend(in)’ die plotseling is opduikt. Ook professionals of vrijwilligers die betrokken zijn bij de oudere kunnen zich schuldig maken aan financieel misbruik.
Vormen van financieel misbruik
- wegnemen van geld, sieraden en goederen
- verkoop van eigendommen zonder toestemming
- misbruik van machtigingen
- PGB-fraude
- koop op naam van het slachtoffer
- uitoefenen van druk om een testament of wilsbeschikking te veranderen
- financieel kort houden
- misbruik van rekeningen
- noodzakelijke hulpmiddelen, medicatie of voeding onthouden
Kenmerken van de slachtoffers
- Vaak alleenwonend, ouder dan 80 jaar en vrouw.
- Ze hebben zich vaak niet goed verdiept in hun financiële situatie.
- Door onwetendheid of onbekendheid met (betaal)systemen laten ze hun financiële en administratieve zaken over aan een familielid of bekende.
- Naast onwetendheid kunnen fysieke, sociale of mentale beperkingen een rol spelen. Een beperking maakt vaak dat mensen aangewezen zijn om de hulp van een naaste. Denk aan (beginnende) dementie.
Risicofactoren om slachtoffer te worden van financieel misbruik
- afhankelijkheid
- sociaal isolement
- cognitieve stoornis (bijv. ten gevolge van dementie)
- fysieke beperking (bijv. moeilijk ter been zijn of slecht kunnen horen of zien)
- veranderde omstandigheden (bijv. overlijden van de partner die altijd de financiën deed)
- loyaliteit naar de pleger toe
- angst voor verlies van contact en/of zorg
- (inwonend) familielid met (financiële) problemen (bijv. door een verslaving)
- persoonlijke problemen van de pleger
- familieconflicten
Signalen van financieel misbruik
- Er zijn waardevolle spullen verdwenen (zoals schilderijen, sieraden, etc.)
- Brieven van incassobureaus of een bezoek van deurwaarders
- Betalingsachterstanden voor telefoon, internet, gas, elektra, huur, zorgverzekering of hypotheek
- Ontbreken of kwijt zijn van bankpasjes en/of geld
- Plotseling geen geld meer hebben voor eten, medicatie of verzorgingsproducten
- Onverklaarbare geldopnames of betalingen voor aankopen die niet passen bij de oudere
- Zorg gefinancierd vanuit PGB wordt niet geleverd of is ondermaats
- Weigering van pleger om inzage te geven in financiën
- De oudere is nooit alleen te spreken of de pleger spreekt voor de oudere
Verborgen leed
De meeste ouderen die financieel worden misbruikt, praten hier niet over. Sommige mensen weten niet dat ze slachtoffer zijn van financieel misbruik. Bijvoorbeeld omdat ze geen inzicht in hun financiën hebben of omdat de pleger het zo stiekem doet dat het niet opvalt. Soms zijn de slachtoffers zich wel bewust van het feit dat er financieel misbruik van ze gemaakt wordt, maar wil hij/zij er geen werk van maken door:
- schaamte
- vergoelijking van het gedrag van de pleger
- angst voor de gevolgen van aangifte (is er dan nog iemand die zorg verleent?)
- angst voor de pleger
- berusting
Loyaliteit en afhankelijkheid spelen in veel gevallen een rol en maakt het bespreekbaar maken van financieel misbruik lastig.
Het gebruik van de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling
Professionals die werkzaam zijn in de gezondheidszorg, het onderwijs, de kinderopvang, maatschappelijke ondersteuning, jeugdzorg en justitie zijn verplicht om de stappen van de meldcode te doorlopen bij een vermoeden huiselijk geweld of kindermishandeling, in welke vorm dan ook van.
Ouderenmishandeling – en dus ook financieel misbruik van ouderen- valt daarmee ook onder de Wet meldcode. De meldcode bestaat uit een stappenplan die de professional moet doorlopen bij vermoedens of signalen van mishandeling.
Het doel van de wet is niet zozeer het melden op zich, maar in gang zetten van de hulpverlening. Niets doen is geen optie!
Moviera is betrokken bij de volgende Allianties Veilig Ouder Worden (AVOW) in Gelderland:
- Lokale Alliantie Apeldoorn
- Lokale alliantie veilig ouder worden Arnhem – bekijk hier de toolkit Veilig Ouder Worden
- Lokale alliantie Barneveld
- Financieel veilig ouder worden in de gemeente Berg en Dal
- Lokale alliantie Brummen
- Lokale alliantie Ede: bekijk/download hier de Toolkit Financieel Misbruik Ouderen van lokale alliantie Ede 2022
- Lokale alliantie Epe
- Lokale alliantie Nijkerk
- Lokale alliantie Scherpenzeel
- Lokale alliantie Wageningen
Wil je de volledige toolkit 'financieel misbruik van ouderen' ontvangen met daarin tips over gesprekvoering met de oudere bij vermoedens -en het voorkomen van- financieel misbruik? Deze toolkit is bedoelt voor professionals om aan te vullen met informatie over hun lokale alliantie.